Bizans’tan Osmanlı’ya tarihin her döneminde ticaretin kalbinin attığı, tüccarların dinlendiği, kervanların geçtiği, alışverişlerin yapıldığı, kahvelerin içildiği konaklama ve alışveriş merkezleriymiş hanlar.
Genellikle iki ya da üç katlı olarak inşa ettirilen hanlara sadece İstanbul’da değil Anadolu’nun hemen hemen her şehrinde rastlamak mümkün.
İstanbul’daki hanların pek çoğu tarihi yarımadada, Eminönü ve Kapalıçarşı civarında yer alıyor. Her ne kadar şu an bu durum farklı olsa da Osmanlı Dönemi’nde aynı işi yapan zanaatkarlar, esnaflar ya da toptancılar genellikle aynı sokak ya da aynı han içinde oluyordu.
Hanlara kısaca değindiğimize göre İstanbul’un ayakta kalan tarihi hanlarına doğru mini bir yolculuğa çıkmaya ne dersiniz?
Eminönü’nde dolaşırken etrafa yayılan mis gibi kahve kokusunu takip ederek ulaşabileceğiniz Kuru Kahveci Han, 1912 yılında İhsan Kurukahveci tarafından yaptırılmış.
Kocaman pencereleri ile dikkat çeken Kuru Kahveci Han’ın dikdörtgen şeklinde ince uzun bir avlusu var. Girişinde küçük bir çay ocağı bulunan Kuru Kahveci Han, İstanbul’un en iyi korunan tarihi hanlarından biri.
Yapıldığı ilk yıllarda tuhafiyeci, kürk ve deri tüccarı gibi pek çok farklı işletmeye ev sahipliği yapan Kuru Kahveci Han, günümüzde çoğunlukla depo olarak kullanılıyor.
Sadece zemin ve birinci katında mağazalar bulunan Kuru Kahveci Han’ın giriş katında ise Kurukahveci İhsan Efendi’nin büyük bir dükkanı var.
Ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı tam olarak bilinmese de Giritli Mustafa Paşa Han’ın adına 1868 yılına ait ticari kayıtlarda rastlanıyor.
Hem Osmanlı hem de Avrupa mimarisinden izler taşıyan Giritli Mustafa Paşa Han’da günümüzde sayıları gittikçe azalsa da tül perde diken terzilerin dükkanları var.
Osmanlı Dönemi’nde sıkça rastlanan avlulu hanlardan biri olan Giritli Mustafa Paşa Han’ın bir girişi ve farklı sokaklara bakan iki cephesi var.
Korunması gereken tarihi eserlerden biri olarak tescillenen Giritli Mustafa Paşa Han’da bugün pek çok boş dükkan var.
1700’lü yıllarda Sultan III. Mustafa tarafından vakıflara gelir sağlamak amacıyla yaptırıldığı bilinen Büyük Yeni Han, bir zamanlar İstanbul’un ticaret hayatının en canlı olduğu bölgede yer alıyor.
İlk bankacılık faaliyetlerinin başladığı han olarak bilinen Büyük Yeni Han sonrasında ise sarraflara ev sahipliği yapmış.
Büyük Yeni Han’ın Sandalyeciler Sokağı’nın başına bakan cephesinin üst kısmını ise taştan işlenmiş bir kuş evi motifi süslüyor.
Sipahiler Hanı, Katırcılar Hanı ya da Çukurçeşme Hanı olarak da bilinen Taş Han, 1763 yılında III. Mustafa tarafından yaptırılmış.
Günümüzde deri ve kürk satan dükkanlara ev sahipliği yapan Laleli’deki Taşhan, iki katlı ve üç avlulu olarak inşa edilmiş.
Osmanlı Dönemi’nde sipahilerin güvenli bir şekilde barınabilmesi için yaptırılan Taş Han gördüğü onca zarara rağmen günümüzde hala ayakta duran İstanbul’un en tarihi hanlarından biri.
İstanbul’un hem Bizans hem de Osmanlı İmparatorluğu’ndan izler taşıyan ve hala ayakta kalmayı başaran yapılarından biri de Balkapanı Han.
Peki nereden geliyor bu Balkapanı ismi? Osmanlı Dönemi’nde İstanbul’a gelen bal, yağ, un başta olmak üzere pek çok temel gıda maddesi önce ‘kapan’ denilen hanlarda depolanırmış. Gerekli denetimleri ve kontrolleri yapıldıktan sonra fiyat tespiti yapılır ve satışa öyle çıkarmış.
Osmanlı zamanında kullanılan üç büyük kapandan günümüze sadece Balkapanı Han kalmış. Rivayete göre Bizans Dönemi’nde mahzen olarak kullanılan Balkapanı Han’dan Ayasofya’ya uzanan bir yer altı tüneli var.
Büyük Valide Han, 1651 yılında 4. Murat’ın annesi Kösem Sultan tarafından yaptırılmış.
Çakmakçılar Yokuşu’nda bulunan ve ortasında bir cami bulunan Büyük Valide Han’ın üst katına çıktığınızda ise nefes kesen bir İstanbul manzarası ile karşılaşıyorsunuz. Boğaz, Haliç ve tarihi yarımadanın neredeyse tamamı ayaklarınızın altında.
Klasik Osmanlı ticaret hanlarından biri olan ve Anıtlar Kurulu tarafından tarihi eser olarak tescil edilen Büyük Yıldız Han, 1817 yılında yaptırılmış.
Üç katlı tek avlulu olan Büyük Yıldız Han, bir zamanlar klasik Osmanlı mimarisini yansıtıyordu. Ancak günümüzde yapılan eklemeler Büyük Yıldız Han’a daha batılı bir görünüm kazandırdı.
Günümüzde çoğunlukla konfeksiyonculara ev sahipliği yapan Büyük Yıldız Han’ın üst katları ise depo olarak kullanılıyor.
Şu an bir otele ev sahipliği yapan Sirkeci’deki Vakıf Han, Osmanlı Dönemi’nin ünlü mimarlarından Mimar Kemaleddin tarafından yapılmış.
İnşasına 1912 yılında başlanan Vakıf Han, savaşlar nedeniyle ancak 1926 yılında tamamlanabilmiş.
İstanbul’un işgal edildiği yıllarda Fransız askerlerinin karargah binası olarak kullandığı Vezir Han, Osmanlı’nın son dönemlerinde yapılmış en görkemli yapılardan biri.
Çuhacı Han, 1728 yılında Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından çuha ticaretiyle uğraşan esnaflar için yaptırılmış.
Kapalıçarşı’ya çok yakın olan Çuhacı Han, Eminönü ve civarında sirkülasyonu en fazla olan hanlardan biri.
Bu özelliği sebebiyle yıllar geçtikçe ek binalarla büyütülen Çuhacı Han her ne kadar tarihteki özgün halinden uzaklaşsa da İstanbul’un tarihi hanlarından biri olarak anılmaya devam ediyor.
Kapalıçarşı’nın Kuyumcular Caddesi’nden ilerlerken karşınıza çıkıyor Zincirli Han. Tek avlulu ve iki katlı olan Zincirli Han’ın yapım tarihi tam olarak bilinmese de 18. yüzyılda yapıldığı tahmin ediliyor.
Avluyu sokağa bağlayan kısımdan üst kata çıkan merdivenlerin hala orijinal haliyle ayakta olması Zincirli Han’ın en dikkat çeken özelliklerinden.
Siz de James Bond’un efsane filmlerinden biri olan Skyfall’un bazı aksiyon sahnelerine ev sahipliği yapan bir handa geçmişe yolculuk yapmak istiyorsanız istikametiniz Zincirli Han olsun derim.
Rüstem Paşa Hanı olarak da bilinen Kurşunlu Han, 1561 yılında Mimar Sinan tarafınan İstanbul’a kazandırılmış.
Eski bir Ceneviz kilisesi olan Saint Michel’in kalıntıları üzerine Sadrazam Rüstem Paşa’nın emri ile yaptırılan Kurşunlu Han, o yıllarda çoğunlukla gayrimüslim tüccarlar tarafından kullanılıyormuş.