Paskalya Gelenekleri
Rengarenk boyanmış yumurtalar, evlerden yükselen çörek kokuları, tavşan figürlü çikolatalar ve kurabiyeler geliyor aklımıza Paskalya denildiğinde. Her yerin rengarenk canlandığı, baharı selamlayan Paskalya yeniden doğuşu temsil ediyor. Hz. İsa’nın çarmıha gerilmesinden üç gün sonra tekrar dirilişini anmak için kutlanan Paskalya, “Diriliş Günü” veya “Kıyam Yortusu” olarak da adlandırılıyor.
Hıristiyanlığın en önemli bayramlarından olan Paskalya, Doğu ve Batı kiliselerinde farklı zamanlarda, farklı şekillerde kutlanıyor. Batı kiliseleri Gregoryen Takvimi’ni temel aldıkları için Paskalya kutlamaları 22 Mart-25 Nisan arasında bir Pazar gününe denk geliyor; Doğu kiliselerinde bu tarih mayıs ayına uzuyor.
Yeniden doğuşu simgeleyen Paskalya, dünyanın dört bir yanında farklı şekillerde kutlanıyor. Elbette kilisede gerçekleşen ayinler dışında, yumurta boyama, Paskalya tavşanı ve çikolatalar gibi her ülkede ortak olarak benimsenen bir takım Paskalya simgeleri de yok değil.
Bu yazımızda sizler için dünyanın dört bir yanından Paskalya geleneklerini derledik. İyi okumalar!
İçindekiler
Dünyanın birçok yerinde gerçekleşen en yaygın Paskalya gelenekleri arasındaki yumurta avının Almanya’dan çıktığını biliyor muydunuz? Bildiğimiz birçok Paskalya geleneği gibi, Paskalya yumurta avı da Almanya’dan tüm dünyaya yayılma. Yumurta ve tavşan ikilisi doğurganlık, yenilenme ve elbette baharın simgesi. Peki yumurta avı nasıl ortaya çıkıyor?
İlk olarak 16. yüzyıl Almanya’sına dayanan yumurta avı, Protestan reformcu Martin Luther cemaati tarafından düzenlenen bir etkinlik ile başlıyor. Erkekler Hz. İsa’nın dirilişine bir gönderme olarak, kırmızı yumurtaları kadınların ve çocukların bulması için saklıyor. Bu etkinlik o günlerden bugünlere kadar en sevilen Paskalya geleneği olarak gelmeyi başarıyor.
Almanya’dan bir başka Paskalya geleneği ise Lüksemburg’daki Pretzel Pazarı. Paskalya döneminde Lüksemburg’u ziyaret ediyorsanız mideniz yaşadı! Buranın en popüler Paskalya geleneği bol bol içi dolgulu ve bademle süslü pretzeller yemek!
Aşina olduğumuz neredeyse tüm Paskalya geleneklerini İngiltere’de görebiliriz: Boyalı yumurtalar, Paskalya tavşanları, Paskalya yumurtası ağacı, Paskalya avı… İngiltere’de bir diğer gelenek ise haçlı çörekler. İçi kuş üzümlü ve kuru meyvelerle yapılan Haç figürlü çörekler, Paskalya ikramlarının olmazsa olmazı.
İngiltere’nin en ilginç bayram geleneği Morris dansı! İngiliz halk danslarından biri olan bu dansta dansçılar ellerinde sopalar, kılıçlar ile dans ediyor; her birinin ayaklarında, bacaklarında yer alan çanlar sesler çıkarıyor. Her Paskalya döneminde, İngiltere’de yeni yaşamı simgelemek için kurdelelerle süslenen bir çelenkle dansçılar dans ediyor!
İtalya’da Paskalya, sokaklarda “Buano Pasqua” cümlesinin yükseldiği bir dönem. Katolikler için bir hac merkezi olan Vatikan’ın ikamet noktasından başlayalım: Roma. Paskalya döneminde İtalya’nın farklı şehirlerinden insanlar da dahil olmak üzere birçok kişi Kutsal Cuma’da Saint Pietro Bazilikası önünde yerlerini alıyor. Amaç, 17.00’de Papa’nın ayinini dinlemek. Sonrasında ise herkes ellerinde mumlarla Palatine Tepesi’nden Kolezyum’a kadar yürüyor; yol boyunca Hz. İsa’ya dualar ediliyor.
İlginç Paskalya gelenekleri sever misiniz? İtalya’dan ilginç bir Paskalya geleneği ile devam edelim. Floransa’da gerçekleşen “Scoppio del Carro”, kökeni I. Haçlı Seferi’ne kadar dayanan bir gelenek. Havai fişeklerle dolu süslü bir araba, 15. yüzyıldan kalma renkli kostümlü insanlar tarafından şehrin sokaklarında dolaştırılıp, en son Duomo’ya getiriliyor. Paskalya ayininden hemen sonra Giotto’nun Çan Kulesi’nden yükselen çan sesleriyle birlikte yaklaşık 20 dakika süren bir havai fişek gösterisi gerçekleşiyor.
İtalya’nın Abruzzo bölgesinde ise bir başka Paskalya geleneği var. Barış, umut ve dirilişi simgeleyen yeşil ve beyaz renklerde giyinen insanlar ana meydanda toplanıyor. Meydanda ise onları siyahlar içinde giyinmiş bir Meryem Ana temsili bekliyor. İnsanlar meydan çeşmesine doğru ilerlerken güvercinler salınıyor ve siyahlar içindeki Meryem Ana bir anda yeşile bürünüyor! Ardından müzikli, ziyafetli bir eğlence başlıyor.
İspanya diğer ülkelerden daha farklı Paskalya gelenekleri gerçekleştiren bir ülke. Sevilla’nın Castilblanco de los Arroyos kasabasından bir örnekle başlayalım. Paskalya öncesinde halk “Juas” adı verilen bebekler hazırlıyor. Bu bebekler Hz. İsa’ya ihanet eden Yahuda’yı simgeliyor. Hazırlanan bu bebekler halk tarafından havaya fırlatılıyor, parçalanıyor ve en sonunda da ateşe verilip yakılıyor. İnanışlarına göre, bu bebeklerin yakılıp yok edilmesiyle birlikte geçen yılın tüm olumsuz duygularını da yok etmiş oluyorlar.
Ülkenin Orta Çağ kasabalarından Verges’de ise “Ölüm Dansı” isimli bir etkinlik düzenleniyor her Paskalya’da. Cadılar Bayramı mı yoksa Paskalya mı diye kafanız karışabilir, haklısınız! Bu etkinlik kapsamında insanlar adeta bir iskelet gibi giyiniyor ve kasabanın sokaklarında gece yarısından sabaha kadar dans ederek yürüyorlar. İskeletlerin geleneksel müzikler eşliğinde yaptıkları dans, sabahın ilk ışıklarına kadar devam ediyor.
Bilirsiniz, Fransa gastronomi konusunda kendini göstermeyi pek sever. Ülkedeki Paskalya geleneklerinden biri de mutfaklarından geliyor! Fransa’nın güney şehirlerinden Haux, her Paskalya döneminde “dev bir omlet” hazırlıyor. Hikayesi ise şöyle… Napolyon ve ordusu bu şehirden geçerken omlet yiyorlar ve Napolyon omleti o kadar çok beğeniyor ki ertesi gün için ilginç bir istekte bulunuyor: Tüm halk yumurtaları toplasın ve ordu için dev bir omlet hazırlasın!
Paskalya geleneğine göre aileler sabah erkenden daha önceden kendi boyadıkları yumurtaları kırıp yiyorlar, öğle yemeği için ise dev omletin olduğu yerde, ana meydanda toplanıyorlar. 15.000’den fazla yumurtanın kullanıldığı omlet nerden baksak binlerce insanı besliyor. Günümüzde Paskalya geleneğine dönüşmüş bu dev omlet, dünyadaki en büyük omlet.
İsveç ve Finlandiya’nın tıpkı İspanya’da olduğu gibi Cadılar Bayramı’nı andıran bir Paskalya gelenekleri var. Küçük çocuklar cadı gibi giyiniyorlar; ama arada minik bir fark var. Bu küçük cadılar yanaklarına yumurta desenleri boyuyor, çiller ekliyor ve ellerindeki söğüt dallarıyla kapı kapı dolaşıyorlar. Evleri dolaşan cadılar kötü ruhları kovmak için dua okuyorlar. Tabii bu aslında bir tekerleme! Ev sahipleri de “evlerini koruyup kutsadıkları için” bu minik cadılara teşekkür olarak yumurta şeklinde çikolata ikram ediyorlar.
Bir diğer İskandinav ülkesi olan Norveç’ten Paskalya gelenekleri ile devam edelim. Norveç hep bildiğimiz Paskalya yumurtaları ve tavşanlardan çok daha uzakta bir Paskalya geleneğine sahip.
“Påskekrimmen” adını verdikleri geleneğe göre, Norveçliler o gün yalnızca polisiye romanlar okuyor ve suç filmleri izliyor. Ülke genelinde televizyon ve radyo kanallarından su şişeleri ve süt kartonlarına kadar her yerde karşınıza sadece bu türde hikayeler, karikatürler çıkıyor. İlk 1923 senesinde bir kitap yayıncısının yeni polisiye romanını gazetelerin ön sayfasında tanıtması ile başlayan bu geleneğin nasıl yayıldığını ise kimsecikler bilmiyor!
Yunanistan geleneksel Ortodoks Paskalya geleneklerine sadık bir ülke. Ülkenin gözde adalarından Korfu’nun Paskalya geleneği ise farklı. Paskalya döneminde Korfu’daysanız biraz dikkat etmenizde fayda var; her an kafanıza çömlek yiyebilirsiniz!
Paskalya günü saat tam 11’de Korfu halkı pencerelerinden çeşitli boylarda kil çömlekleri fırlatmaya başlıyor. Sebebi ise yeni bir başlangıç yapabilmek. 16. yüzyıla dayanan bu gelenek, çok büyük ihtimalle yılbaşı zamanı eski eşyalarını pencereden atan Venedikliler’den geliyor.
Paskalya’dan hemen önceki perşembe günü “Temiz Perşembe” diye geçer Rusya’da. Temiz Perşembe için dünyanın hemen her yerinde olan “bahar temizliği” diyebiliriz. Ruslar, Paskalya bayramından hemen önceki Kutsal Perşembe’de, evin her yerini detaylı olarak temizler. Evlerini temizledikleri gibi tepeden tırnağa bedenlerini de temizledikten sonra, ruhlarını temizlemek için kiliseye giderler. Ev, beden ve ruh temizliği derken sıra Paskalya’da yenecek yumurtaları boyayıp süslemeye gelir!
Dünyanın her yerinde gerçekleşen Paskalya gelenekleri dışında, ilginç Paskalya kutlamaları ile devam edelim. Polonya’da “Islak Pazartesi” olarak adlandırılan bir Paskalya geleneği var. İsminden tahmin edebileceğiniz gibi, amaç birbirini ıslatmak!
Vakti zamanında bekar kızlar ve erkekler arasında gerçekleşen su savaşı, günümüzde her yaştan insan tarafından Paskalya geleneği olarak kutlanmaya devam ediyor. İnsanlar ellerine ne geçerse içini suyla doldurup birbirini ıslatıyor. Boş şampuan şişeleri, su tabancaları ve bize kalırsa en güzeli bakır su kovaları!
Macaristan’da Polonya’nın Paskalya geleneğini andıran bir gelenek var. Her ne kadar aynısı diyemesek de, “Ördek Pazartesi” olarak adlandırılan bu günde, insanlar birbirini ıslatıyor fakat arada bir fark var! Kova kova sular boşaltmak yerine parfüm veya parfümlü su serpiyorlar birbirlerinin üstüne. İnanıyorlar ki, parfümlü su hem temizleyici ve şifa verici hem de doğurganlık artırıcı! “Doğum” temasını işleyen Paskalya gününde gayet anlamlı.
Amerika’nın Paskalya gelenekleri örneğimiz Beyaz Saray’dan geliyor. ABD’nin en eski ve en bilinen Paskalya etkinliklerinden biri, Beyaz Saray önünde Paskalya yumurtası yuvarlama. 1878 tarihinden beri devam eden bu yumurta yuvarlama etkinliği, Washington’da hemen herkesin Paskalya’yı bekleme sebeplerinden.
Eğer siz de Paskalya döneminde Washington şehrindeyseniz, her yer kiraz çiçekleriyle süslüyken kendinizi Beyaz Saray’ın önüne atın; bu popüler Paskalya geleneğine siz de dahil olun!
Elbette her ülke kendi şartlarına göre Paskalya geleneklerini şekillendiriyor. Buna en güzel örnek ise Papua Yeni Gine’den geliyor. Her şeyden önce bu ülke gerçekten çok sıcak! Paskalya yumurtası figürlü çikolataların bu sıcağa dayanması neredeyse imkansız. Bu sebeple Papua Yeni Gineliler bir alternatif bulmuşlar: Tütün ağacı! Halk kilise yakınlarındaki ağaçların dallarına tütün ve sigara asıyorlar. Paskalya ayininden sonra ise tüm bu tütün ve sigaralar cemaate dağıtılıyor. Gerçekten çok ilginç.
Paskalya’da Bermuda Adası cıvıl cıvıl, rengarenk! İlk olarak Hz. İsa’nın çarmıha gerilişini simgeleyen bir uçurtma ile başlayan bir geleneğe sahip burası. Her Paskalya, adanın semalarında rengarenk uçurtmalar uçuşuyor. Bu uçurtmaları özel yapan yalnızca göz alıcı renkleri değil, ses çıkartan “hummers” adı verilen özel bir mendil sarılı olması. Bermuda Adası’nda Paskalya demek bir nevi Uçurtma Festivali anlamı da taşıyor.
“Good Friday” olarak geçen Kutsal Cuma’dan bir Paskalya geleneği verelim; bu gelenek de Guatemala’dan gelsin! Ülkenin hemen her şeyi gibi Paskalya gelenekleri de oldukça renkli. Kutsal Cuma’da gerçekleşen yürüyüşten tam bir gün önce, yerel halk ellerinde çiçek ve palmiye yaprakları, boyalı taşlarla dolu sepetleri kolunda evlerinden çıkıyorlar. Tamamen doğadan toplanan bu malzemelerle sokaklar adeta renkli halılara dönüşüyor; üstelik 24 saat içinde!
Sokakları rengarenk halılara çeviren bu Paskalya geleneği, ülke hakkında birçok bilgi de veriyor. Maya geleneklerinden ülkenin tarihine kadar önemli olayların tasvirlerini görebiliyoruz bu renkli halılarda.
Jamaika diğer birçok ülkeden daha farklı bir Paskalya geleneği ile karşımıza çıkıyor: Yumurta falı! Bizde “Fala inanma, falsız da kalma” derler, bilirsiniz. Jamaikalılar da öyle düşünüyor olacak ki Kutsal Cuma’da güneş doğmadan önce bir yumurtayı kırıp, beyazını suya katıyorlar. Yumurta beyazının oluşturduğu şekillere, desenlere bakarak da “nasıl öleceklerini” tahmin ediyorlar! Siz Jamaika’da yaşıyor olsaydınız, yumurta falı ile nasıl öleceğiniz hakkında tahmin yürütmek ister miydiniz?
Türkiye’de Paskalya demek, mis kokulu Paskalya çöreği demek! Haşlanıp boyanan yumurtalar, yakılan mumlar eşliğinde okunan dualar ve masada olmazsa olmaz mahlepli Paskalya çöreği! Osmanlı toplumunda “çöreki” olarak adlandırılan bu çörekler, Paskalya döneminde Hristiyan aileler tarafından Müslüman komşulara yumurta eşliğinde dağıtılırmış. Adeta Müslüman ailelerin aşure gününde Hristiyan komşularını unutmamasına bir teşekkür niteliğinde.
Osmanlı’dan günümüze yadigar lezzet Paskalya çöreği, günümüzde de Türkiye’de Paskalya gelenekleri denildiğinde ilk akla gelenlerden. Türkiye’deki çöreğin birçok ülkede hazırlanan “easter bun” isimli haç sembollü Paskalya çöreğinden farkı saç örgüsü formunda hazırlanması ve ortasında kırmızı yumurta ile servis edilmesi.