Bir yerden başka bir yere seyahat etmek için kullandığımız trenler, bana en nostaljik taşıma araçlarından birisi olarak geliyor. Tren yolculuğuna çıkarken amacım sadece bir yere varmak değil, bu seyahatin her anından keyif almak oluyor. Yol boyu geçtiğimiz yerleri izlemek ve orada yaşayan insanların hayatı hakkında hayaller kurmak yapmayı en sevdiğim şeyler arasında bulunuyor. Uzaklara bakmaktan gözlerim yorulduğunda ise yanıma aldığım kitabın sayfalarını tren sesinin o eşsiz rutinliği arkadaşlık ederken çevirmek de keyfimi kat kat artırıyor.
Tren yolculuğu denilince akla ilk gelen şeylerin başında tren garları geliyor. Kimi zaman ufak kimi zaman ise zamanın yorgunluğundan nasibini almış olan tren istasyonları, aslında bizleri farkında olmadan tren yolculuğunun içine çekiyor. Bu yolculuğun bir parçası olarak gördüğüm tren garlarına bazen koşarak bazen ağır ağır gitsek de onlar bizi her zaman orada bekliyor. Çıkacağımız yolculuğun tanıkları olarak varlıklarını sürdürüyor.
Trenler hakkındaki kişisel duygularımı paylaşarak giriş yaptığım bu yazıda ülkemizdeki tarihi tren istasyonlarını sizler için derledim. Umarım hepsini ziyaret etme fırsatınız olur.
İçindekiler
Türkiye’nin en eski ikinci tren istasyonu olan Alcancak Garı’nın inşasına 1858 yılında başlanmış. 1861 yılında tamamlanan tarihi yapı, bünyesindeki hastane, gar, yönetim binası ile bir kompleks olarak yapılmış. Alsancak Garı, Geç Dönem Osmanlı mimarisinden izler taşıyor. Alcancak Tren İstasyonu’nun hemen yanındaki saat kulesi de İzmir’in ilk saat kulesi. Alsancak Garı günümüzde İzmir Banliyö Sisteminin (İZBAN) merkez tren hatları tarafından kullanılıyor.
Basmane Garı, 19. yüzyılda Avrupalılar tarafından İzmir Limanı ile yapılan ticareti kolaylaştırmak için inşa edilmiş. Kesme taştan bir cepheye sahip olan Basmane Tren İstasyonu, üç katlı ve peronların üzeri çelik ile örtülmüş. 1922’deki Büyük İzmir Yangını’nda büyük hasar gören Basmane Garı, 1927 yılında Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları’nın (TCDD) kurulmasından sonra onarımdan geçirilmiş. Basmane Tren İstasyonu, günümüzle halen kullanılıyor.
Ülkemizin en eski tren istasyonu olan Kemer Tren İstasyonu, eskiden Kervan Köprüsü Tren İstasyonu olarak biliniyormuş. İzmir- Alsancak – Eğirdir demiryolu üzerindeki tren istasyonu, Ottoman Railway Company / Osmanlı Demiryolu Şirketi (ORC) tarafından İzmir – Aydın demiryolu için 1857 yılında inşa edilerek 30 Ekim 1858’de hizmete girmiş. TCDD tarafından 1970 yılında tekrar inşa edilen Kemer Tren İstasyonu, günümüzde İZBAN (Cumaovası – Menemen) Banliyö Trenlerine hizmet veriyor.
Güzelliği ve görkemi ile gönüllerde taht kuran Haydarpaşa Garı, ilk olarak 22 Eylül 1872 tarihinde hizmete girmiş. Zamanla artan trafik sebebiyle yetersiz kalan gar binasının yerine Alman mimarlar Otto von Kühlmann ve Hellmuth Cuno tarafından mevcut gar binası yapılmış. Neoklasik Alman stilinden izler taşıyan Haydarpaşa Tren İstasyonu, 19 Ağustos 1908’de hizmet vermeye başlamış. Günümüzde kullanılmayan Haydarpaşa Garı’nın Marmaray kapsamındaki çalışmalar bittiğinde Yüksek Hızlı Trenlere hizmet vermesi planlanıyor.
1890 yılında yapılan Sirkeci Garı, saat kuleleriyle görkemli bir mimariye sahip. Alman mimar August Jachmund tarafından tasarlanan Sirkeci Tren İstasyonu, o zamanlar Musir Hamdi Paşa Garı olarak biliniyormuş. Günümüzde TCDD müzesine ev sahipliği yapan Sirkeci Tren İstasyonu’nu pazar ve pazartesi günleri hariç her gün 09:00 – 17:00 saatleri arasında ücretsiz olarak gezebilirsiniz.
Ankara Garı’nın ilk binası, Chemins de Fer Ottomans d’Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi tarafından Osmanlı Anadolu Demiryolları için inşa edilmiş ve 31 Aralık 1892 tarihinde hizmete girmiş. Ankara’nın başkent olmasıyla yetersiz duruma gelen eski gar binasının yerine bugün de hala kullanılan tren istasyonu binası yapılmış. Mimar Şekip Akalın tarafından Art Deco tarzında tasarlanan Ankara Tren İstasyonu, Atatürk Konutu ve Demiryolları Müzesi’ne (Direksiyon binası) de ev sahipliği yapıyor. Müzeyi hafta içi 9:00 -17:00 saatleri arasında ücretsiz olarak ziyaret edebilirsiniz.
Ulusal mimarlık döneminin ilk gar yapılarından birisi olan Ankara Gazi Garı, Mimar A. Burhanettin Tamcı tarafından tasarlanmış. 1926 yılında yapılan Ankara Gazi Tren İstasyonu’nun cephesi Kütahya çinileri ile süslenmiş.
Konya Garı, 1893 yılında Osmanlı Devleti’nin Eskişehir’den Konya’ya demiryolu hattı inşa edilmesi için Chemins de Fer Ottomans d’Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi’ne imtiyaz vermesi ile yapılmış. 1896 yılında hizmete giren Konya Tren İstasyonu, halen aktif olarak kullanılıyor.
Adana – Mersin demiryolu ve Adana – Halep demiryolunun başlangıç noktası olan Adana Garı, ana binası, lojmanları ve bakım-tamir atölyeleri ile 450 bin metrekarelik bir alanı kaplıyor. 1912 yılında açılan Adana Tren İstasyonu, günümüzde aktif olarak kullanılıyor.
1886 yılında hizmete açılan Mersin Garı, Mersin Limanı’na sadece 500 metre uzaklıkta bulunuyor. Liman rıhtımlarına uzanan demiryolu hatları yer alan gar, çoğunlukla yük trenleri tarafından kullanılıyor. 1955 yılında tarihi gar binasının yanına yenisinin inşa edilmesi ile tarihi bina günümüzde ofis olarak değerlendiriliyor.
Tarihi Merinos Tren İstasyonu’nun inşası, 1874 yılında başlamış. 1892 yılında hizmet vermeye başlayan Merinos Garı 1951 yılında kapatılmış. Restorasyon sonrası sosyal tesis olarak kullanılan istasyonda bir kır düğünü alanı, Şimendifer Lokantası ve Cafe Vagon hizmet veriyor.
Edirne Garı, Sirkeci Garı’nın Mimarı Jachmund’un yanında asistanlık yapmış olan Mimar Kemalettin Bey tarafından tasarlanmış. Ulusal mimarlık dönemi eserlerinden birisi olan Edirne Garı, 1910 yılında hizmete açılmış. Günümüzde rektörlük binası olarak kullanılan tarihi binada geleneksel Türk mimarisinin etkileri yoğun bir biçimde görülüyor.
İstanbul – Haydarpaşa – Ankara demiryolu hattı üzerindeki Eskişehir Garı, Chemins de Fer Ottomans d’Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi tarafından Osmanlı Anadolu Demiryolları hattı için inşa edilmiş. 1892 yılında hizmete giren Tarihi Eskişehir Tren İstasyonu’nun yerine 19 Haziran 1953 tarihinde yeni gar binasının temeli atılmış.
1933 yılında hizmete giren Kayseri Garı, Chemins de fer d’Anatolie Baghdad / Anadolu – Bağdat Demiryolları (CFAB) Şirketi tarafından inşa edilmiş. 1. Ulusal Mimarlık Döneminin anıtsal nitelikli gar yapılarından birisi olan Kayseri Tren İstasyonu, günümüzde 4 Eylül Mavi Treni, Doğu Ekspresi, Erciyes Ekspresi, Güney Kurtalan Ekspresi, Turistik Doğu Ekspresi ve Van Gölü Ekspresi Anahat Trenlerine hizmet veriyor.
Kars Garı, 1899 yılında Transkafkasya Demiryolu tarafından Rus İmparatorluğu’nun Osmanlı cephesinde daha iyi kontrol sahibi olması amacıyla inşa edilmiş. Kurtuluş Savaşı sonrasında Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollarına devredilen Kars Tren İstasyonu, günümüzde Turistik Doğu Ekspresi ve Kars – Akyaka Bölgesel Trenine hizmet veriyor.
1930 yılında hizmet vermeye başlayan Sivas Gar binası, şehirdeki Erken Cumhuriyet Dönemi mimarisinin örneklerinden biri olarak karşımıza çıkıyor. Sivas Tren İstasyonu günümüzde Doğu Ekspresi, Turistik Doğu Ekspresi, Güney Kurtalan Ekspresi, Van Gölü Ekspresi ve Divriği Sivas trenlerine hizmet veriyor. İstasyonun şu an inşa halindeki Ankara – Sivas YHD hattına da hizmet vermesi planlanıyor.
Art deco mimari tarzını yansıtan Malatya Garı, 1931 yılında hizmete açılmış. Malatya – Çetinkaya demiryolunun başlangıç noktası olan Malatya Tren İstasyonu, günümüzde Fırat Ekspresi, Güney Kurtalan Ekspresi ve Van Gölü Ekspresi anahat trenlerine hizmet veriyor.
Manisa Garı, The Smyrna Cassaba Railway / İzmir – Kasaba Demiryolu (SCR) Şirketi tarafından Manisa – Balıkesir – Bandırma demiryolu için inşa edilmiş. 10 Ekim 1865 tarihinde açılan Manisa Tren İstasyonu, günümüzde İzmir Mavi Treni, Konya Mavi Treni, 6 Eylül Ekspresi, 17 Eylül Ekspresi ve Ege Ekspresi Anahat Trenleri ile Basmane – Uşak, Basmane – Alaşehir ve Manisa – Alaşehir Bölgesel Trenlerine hizmet veriyor.
Fevzipaşa – Kurtalan demiryolu üzerindeki Diyarbakır Garı, Devlet Demiryolları Umum Müdürlüğü tarafından inşa edilmiş. 1935 yılında hizmete giren Diyarbakır Tren İstasyonu, günümüzde Güney Kurtalan Ekspresi anahat trenleri ile Diyarbakır – Batman bölgesel trenleri tarafından kullanılıyor.
İzmit’in Kozluk Mahallesi, İstasyon Caddesi üzerindeki İzmit Tren İstasyonu’nu Alman Otto Ritter tarafından tasarlanmış. 21 dönümlük bir alan içerisinde bulunan gar binaları 1873 – 1910 yılları arasında inşa edilmiş. Tarihi İzmit Tren İstasyonu, Mustafa Kemal Atatürk ve çok sayıda önemli devlet çalışanının karşılama törenlerine tanıklık etmiş. Kocaeli Valiliği 2006 yılında gar ve ambar binalarının restorasyonunu gerçekleştirmiş. Günümüzde İzmit Tren İstasyonu’nun bir kısmı Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, diğer bölümü ise müze binası olarak kullanılıyor.
Tren yolculuğu ile ilgili diğer yazılarımıza da mutlaka göz atmalısınız: