Bilindiği üzere internetin kullanımı toplumun her alanına nüfuz edecek şekilde giderek daha fazla yaygınlaşıyor. Gelişen teknolojik olanaklar da kişilerin günlük yaşamında sahip olduğu temel alışkanların değişmesine kaynaklık ediyor. Bunlardan birisi de kitap okuma alışkanlığı ve bilgi edinme şekli olarak karşımıza çıkıyor.
Geçmişte matbaanın yaygınlaşması ile internetin kullanılması olmak üzere kitapların toplum tarihinde geçirdiği iki adet dönüm noktası bulunuyor. Matbaanın ilk olarak milattan sonra 593’te Çin’de gelişip Gutenberg’in bundan yüzyıllar sonra 1450 yılında geliştirdiği basım tekniği sayesinde tüm dünyaya yayıldığı biliniyor.
Bunun ardından da kitapların varlığı hızlı bir şekilde artıyor. Günümüzde milyonlarca kitaba ev sahipliği yapan fiziki kütüphaneler dünyanın pek çok yerinde bulunuyor. Eskiden öğrenciler, araştırmacılar ve diğer insanlar kütüphaneye gidip orada çalışırlar veya aldıkları kitapları evlerine taşırlardı.
Bu eski usul yerini dijital kütüphaneciliğe bırakmaya başladı. Artık basılı kitapların dijital ortama aktarılarak arşivlenmesi sayesinde kitaplara dünyanın her hangi bir yerinden hiçbir ücret ödemeden ulaşmak mümkün.
Dijital kütüphaneler sayesinde kocaman bir kütüphaneyi ufacık bir cihaza sahip olarak yanınızda taşıyabilirsiniz. Çevrimiçi kütüphanecilik kişilere istedikleri yer ve zamanda istedikleri kaynağa ulaşabilme şansı veriyor.
Dünyanın pek çok önde gelen kütüphanesi ve üniversitesi sahip oldukları arşivleri dijital ortama birer birer taşıyor. Bu akıma ülkemizde BMM Kütüphanesi ve Milli Saraylar Kütüphanesi gibi köklü kurumlar da eşlik ediyor. Dijital kütüphanelerde yüzlerce dilde üretilmiş olan içeriğe erişebilirsiniz.
Hiçbir ücret ödemeden video, ses kaydı, film, telifi bitmiş olan kitaplar, dünya klasikleri, yazılı belgeler ve e-kitapları kolayca edinebilirsiniz.
Dünya üzerindeki en prestijli üniversiteler bile arşivlerini dijital ortama taşımaktan çekinmiyor. Çevrimiçi kütüphaneler sayesinde istediğiniz kitaba istediğiniz an ulaşabilirsiniz.
Kütüphaneye gidip gelmek gibi fiziki zorlukları tamamen ortadan kaldıran bu teknolojik gelişme sayesinde bilgiye erişmek artık fazlasıyla kolay.
Dünyanın Dijital Kütüphaneleri
1) Internet Archive
Dünyanın en geniş e-kitap arşivine sahip olan Internet Archive’e ücretsiz olarak erişim mümkün.
Kar amacı gütmeyen bir kuruluşun sahip olduğu bu çevrimiçi kütüphaneye herkes erişebiliyor. Bu dijital kütüphane için esasen World Wide Web’in bir arşivine sahip olduğu söylenebilir.
1996 yılında Brewster Kahle tarafından kurulduğu bilinen bu organizasyonun amacı tüm internet sitelerinin en eski sürümlerine bile erişimin sağlanabilmesi. Bu sayede öğrenciler ve bilimsel araştırmacılar ile tarihçilerin bilgiye en kolay şekilde ulaşabilmeleri hedeflenmiş.
Internet Archive’e girdiğinizde herhangi bir internet sitesinin geçirmiş olduğu her bir güncelleme veya değişiklik öncesinde nasıl göründüğüne ve hangi bilgileri içerdiğine erişebilirsiniz. Bu durumda dijital kütüphanenin devasa boyutta bir veritabanına sahip olduğunun göstergesi.
Sistemin kurucuları tarafından özetlenen haliyle bu hizmeti her bir web sitesinin fotoğraf günlüğü olarak kabul edebilirsiniz.
Merkezi San Francisco’da olan Internet Archive’de 15 milyon adetten daha fazla sayıda kitap ile yazılı kaynak bulunuyor. Kaynakların tamamına ücretsiz bir şekilde erişim mümkün.
Bu özelliği ile dünya üzerindeki en büyük kapsamlı dijital kütüphane olan Internet Archive’de yalnızca yazılı kaynaklar değil video, ses kayıtları, bilgisayar programları ve filmleri de bulabilmek mümkün.
Benzersiz bir veri kaynağı olan Internet Archive internet trafiğini gözlemleyen çeşitli şirketlerden aldığı veri bağışları sayesinde varlığını sürdürmeye devam ediyor. Internet Archive’e erişmek için kullanacağınız web sitesi ise şöyle: https://archive.org
2) HuthiTrust
Dünya üzerindeki en büyük dijital üniversite kütüphanesi olan HuthiTrust dünyanın dört bir yanındaki üniversitelerin katılımıyla oluşuyor.
150’ye yakın sayıda üniversitenin bu çevrimiçi kütüphane ağına katılım sağladığı biliniyor. Üniversitelere ek olarak Google ve Microsoft’un da destek verdiği görülüyor. Bu kütüphanede 3 milyon civarında e-kitap bulunuyor. Kütüphaneye erişim tamamen ücretsiz. Bu platformda yer alan kaynakların neredeyse tamamına yakını İngilizce ancak Türk tarihini yansıtan çok sayıda eğitici kaynağa buradan ulaşabilirsiniz.
Huthitrust’un web sitesi ise https://www.hathitrust.org olarak karşımıza çıkıyor.
3) Vikikaynak
Vikikaynak veya orijinal ismiyle Wikisource bir internet ansiklopedisi olarak varlık gösteren Vikipedi’nin kurucusu olan Wikimedia Vakfı tarafından hayata geçirilmiş olan bir proje.
Vikikaynak’ta telifi olmayan yazılı eserlere ve kitaplara kolayca ulaşabilirsiniz. Pek çok dilde olan bu çevrimiçi kütüphanede 2006 yılından beri Türkçe kaynaklara erişebilmek mümkün.
Vikikaynak’ta sayısı 70’ten fazla dilde telifsiz yayının olduğu biliniyor. 2016 yılında bu çevrimiçi kütüphane platformunda 2900 civarında Türkçe metin yer aldığı kayıtlara geçmiş.
Vikikaynak da aynı Vikipedi gibi gönüllülük esasıyla büyüme gösteriyor. Bu kütüphaneye erişim tamamen ücretsiz.
Yalnızca kitap değil şiir, bildiri ve anayasa gibi çeşitli hususlarda kaynaklar insanların bilgisine sunuluyor.
Vikikaynak’ın web sitesi ise şöyle: https://tr.wikisource. org
4) Google E-Kitap Arşivi
Google e-kitap arşivi veya bir diğer ismiyle Google Books kitaplar ile ilgili kişilerin ayrıntılı bir araştırma yapmasına olanak tanıyan bir arama motoru olarak karşımıza çıkıyor.
Bu çevrimiçi kütüphanenin 2002 yılından beri insanlara hizmet verdiği biliniyor.
Yayıncıların izin verdiği ölçüde kitapların içerikleri burada yayınlanabiliyor.
Google Play Store’da oldukça popüler olan Google e-kitap arşivine ilgi her geçen gün daha da artıyor. Bu çevrimiçi kütüphane sayesinde yayınevleri okuyucuya kolayca ulaşabiliyor.
Pek çok yazar kitabına bu platformdan okuyucuların kolayca erişebilmesi için mobil okumaya uygun olacak şekilde tasarlanmasını sağlıyor.
Google e-kitap arşivinde yer alan kitapların bir kısmı ücretsizken bir kısmı da ücretli olarak okuyucuya sunuluyor. Yani Google e-kitap arşivine katılan yayınevleri kazanmaya devam ediyor. Bu çevrimiçi kütüphanede dünya üzerindeki pek çok dile ait kitaba erişebilirsiniz.
Okuduğunuz kitabın içerisinde belirli anahtar kelimeleri kullanarak araştırma da yapabilirsiniz.
Dünya üzerindeki en geniş e-kitap arşivi olan Google Books’a yönelik talebin her geçen gün katlanarak arttığını söylersek abartmış olmayız.
Google Books’a erişebilmek için https://books.google.com internet adresini kullanabilirsiniz.
5) Avrupa Dijital Eserler Platformu: Europeana Collections
Avrupa’nın yüzyıllarca yıllık tarihi ve kültürel mirasının gelecek nesillere aktarılması amacıyla Avrupa Dijital Eserler Platformu oluşturuluyor. Bu çevrimiçi kütüphanede 37 farklı dilde yayınlar bulunuyor.
Toplamda 370 adet kütüphanenin katılımıyla oluşturulan Europeana Collections oldukça zengin bir arşive sahip.
Yazılı metinler, e-kitaplar, video ve ses kayıtları ile filmleri bu çevrimiçi kütüphanede bulabilirsiniz. Diğer kütüphanelerden farklı olarak Europeana Collections’da 3D görseller ve müze arşivleri de dünyanın bilgisine sunuluyor. Bu yönüyle de pek çok çevrimiçi kütüphaneye örnek teşkil ediyor.
Europeana Collections’a erişim sağladığınızda Charles Darwin ile Isaac Newton’un çalışmalarını görebilir, Leonardo da Vinci’nin Mona Lisa adlı tablosunu ve Vermeer’in ünlü İnci Küpeli Kız’ını incelemenizi şiddetle tavsiye ediyoruz.
Bu görsellere ek olarak Wolfgang Amadeus Mozart’ın müziğini de bu platform üzerinden dinleyebilirsiniz.
Europeana Collections’a Türkiye’den Milli Kütüphane’nin de katkıda bulunduğu biliniyor. İlk olarak dönemin Fransa cumhurbaşkanı Jacques Chirac tarafından kurulması öne sürülen bu dijital kütüphane Fransa’ya Almanya, İtalya, Macaristan, İspanya ile İtalya’nın eklenmesiyle beraber 2005 yılında dünyanın hizmetine sunulmuş.
Kuruluş amacının Avrupa’nın yüzyıllık kültürel mirasının tüm dünya nüfusuna ücretsiz ve sınırsız bir şekilde sunulabilmesi olarak biliniyor.
Europeana Collections Avrupa Birliği üyesi olan ülkelerdeki müzelerinin ve arşivlerinin tamamına sahip.
Ayrıca Louvre Müzesi, British Library ve Amsterdam Rijksmuseum gibi Avrupa’nın önde gelen kuruluşları da bu kütüphaneye sürekli olarak katkıda bulunuyor.
Günümüzde Europeana Collections’da 50 milyon adetten daha fazla sayıda içeriğin yer aldığı biliniyor. 43 adet ülkenin katkı sağladığı bu sınırsız arşivde geçmişte yayınlanan gazete sayfalarına bile ulaşabilirsiniz.
Dijital kütüphanenin sahip olduğu arama motoru sayesinde Google üzerinde arama yapar gibi araştırma yapmak istediğiniz başlığa kolayca erişebilirsiniz. Europeana Collections’ın web sitesi ise şu şekilde: https://www.europeana.eu
6) Open Library
Open Library esasen Internet Archive’ın kurmuş olduğu bir çevrimiçi kütüphane olarak karşımıza çıkıyor.
Dünyanın çeşitli yerlerinde basılmış olan kitapları bu dijital kütüphanede yer alan bir katalogda görebilirsiniz.
Bünyesinde 20 milyona yakın sayıda kitap bulunan Open Library’de katalogda yer alan kitapların tamamına yakınının web sürümüne erişmek mümkün.
Katalogdaki kitapların telif süresi dolmuş olanlarının tamamını bu platform üzerinden okuyabilirsiniz veya indirebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz kitabın telifi hala devam ediyorsa üyelik oluşturarak kitabı okuyabilirsiniz. Open Library üyesi olmak ise tamamen ücretsiz.
Open Library’nin web sitesi ise şu şekilde: https://openlibrary.org
7) ABD Kongre Kütüphanesi Dijital Arşivi
Abd Kongre Kütüphanesi Dijital Arşivi’nin 1994 yılında kurulduğu biliniyor. İlk olarak American Memory projesi adı altında başlayan bu dijital kütüphane günümüzde dünyanın en fazla içeriğe sahip olan kütüphanelerinin başında geliyor.
Bu çevrimiçi kütüphane için dijital arşivciliğin en büyük örneği dersek yanılmış olmayız. Başta Amerikan tarihi olmak üzere pek çok ulusun tarihi belgelerini bu dijital kütüphanede bulabilmek mümkün.
ABD Kongre Kütüphanesi Dijital Arşivi’nde e-kitaplar, yazılı belgeler, videolar, ses kayıtları, filmler ve müzik dosyaları gibi çok çeşitli içerik dünyanın beğenisine sunuluyor.
Türkiye ve Türklerin tarihi ile de ilgili çok sayıda esere bu platform üzerinden erişebilirsiniz. Burada Türkler ile ilgili yüz binlerce adette yazılı metin ve fotoğrafın olduğunu söyleyebiliriz.
Özellikle burada sergilenen 2. Abdülhamit’in fotoğraf koleksiyonunu mutlaka görmelisiniz. Bu fotoğrafların Amerikan arşivinde bulunuş şekli ise oldukça ilginç. Abdülhamit’in hükümdar olduğu dönemde Türkiye’nin Amerikan yönetimine tanılması amacıyla çok sayıda fotoğraf çekilmiş ve Abdul Hamid 2 Collection adı altında Amerikalılara iletilmiş. Toplamda 1819 adet fotoğrafın koleksiyonda yer aldığı biliniyor.
Koleksiyonun içerisinde çok sayıda İstanbul fotoğrafı bulunuyor.
ABD Kongre Kütüphanesi’nin web sitesi ise şöyle: https://www.loc.gov
8) Gallica: Fransa Milli Kütüphanesi Dijital Arşivi
Gallica esasen Fransa Milli Kütüphanesi tarafından üretilmiş olan bir proje olarak karşımıza çıkıyor.
Dünya üzerinde en gelişmiş dijital kütüphanelerden birisi olarak kabul edilen Gallica bünyesinde 5 milyona yakın bir sayıda belge saklanıyor.
Dünyanın herhangi bir yerinden bu kaynaklara hiçbir ücret ödemeden erişebilirsiniz.
Gallica arşivinde e-kitaplar, ses kayıtları, filmler, yüksek çözünürlüklü görseller, videolar ve yazılı metinlere ulaşabilmek mümkün.
Ayrıca bu çevrimiçi kütüphaneye girdiğinizde şaşırtıcı seviyede Türk tarihi hakkında belge ile karşılaşabilirsiniz. Özellikle 1. Dünya Savaşı, Balkan Savaşları ve 1912 ile 1931 yılları arasındaki dönemi bu arşiv sayesinde derinlemesine inceleyebilirsiniz.
Söz konusu dönemlerde Türkler ve Fransızların yakın toplumsal ve siyasi ilişkiler içerisinde olması bu arşivdeki zenginliğin başlıca sebebi olarak biliniyor.
1900’lü yılların başındaki Türkiye’yi Gallica’daki fotoğraf arşivlerinden gözlemleyebilirsiniz. Söz konusu fotoğraflar arasında İstanbul’un kuş bakışı görünüşü, Lozan Konferansı’ndaki heyetleri, işgal altındaki İstanbul’un sokak manzaraları ve Türk askerinin yer aldığını söyleyebiliriz.
Gallica’ya erişebilmek için kullanmanız gereken web sitesi ise şu şekilde: https://gallica.bnf.fr
9) Dünya Dijital Kütüphanesi (World Digital Library-WDL)
Dünya Dijital Kütüphanesi’nin UNESCO, Cornell Üniversitesi ve ABD Kongre Kütüphanesi’nin katılımıyla oluşturulduğu biliniyor.
Bu dijital kütüphanede dünyanın dört bir yanından üniversite arşivleri ve müzedeki eserlerin sergilendiğini görebilirsiniz.
Uluslar ve kültürler arasında bir bağ oluşmasını desteklemek amacıyla oluşturulan Dünya Dijital Kütüphanesi hem araştırmacıların ve öğrencilerin hem de bireylerin bilgiye sınırsız bir şekilde ulaşmasına olanak tanıyor.
Ülkelerin arasındaki veri akışını kolaylaştırmaya destek veren bu çevrimiçi kütüphanede yalnızca İngilizce değil diğer pek çok dilde kaynak ile karşılaşabilirsiniz.
Özellikle İngilizce harici kaynakların ve batı kültürü dışındaki yerel kültürlerin desteklendiğini görebilirsiniz.
Dünya Dijital Kütüphanesi bünyesinde barındırdığı içeriklerin çeşitliliği sayesinde benzerlerinden kolayca ayrışıyor. Bu dijital kütüphanenin 2009 yılında açıldığı biliniyor. Kütüphanenin arşivine ücretsiz bir şekilde erişebilirsiniz.
1170 adet belgeye ev sahipliği yapan bu dijital kütüphane göz ardı edilmiş ve yok olmaya yüz tutmuş dillere, kültürlere de kaynaklık ediyor.
El yazmaları, e-kitaplar, filmler, videolar, ses kayıtları, mimari çizimler, fotoğraflar ve haritalar Dünya Dijital Kütüphanesi’nde yayınlanan eserlerden yalnızca bazıları.
Çok dilli ve çok kültürlü bir dünya fikrini savunan Dünya Dijital Kütüphanesi’nde İngilizce’nin dışında Rusça, Çince, Portekizce, Arapça, Çince ve Fransızca arama yapabilmek mümkün.
Dünya Dijital Kütüphanesi’ne erişebilmek için kullanmanız gereken web sitesi ise şöyle: https://www.wdl.org
10) Project Gutenberg
Dünya üzerindeki ilk çevrimiçi kütüphane olan Project Gutenberg’in 1971 yılında kurulduğu biliniyor. Bu köklü platformun kurucusu ise aynı zamanda e-kitabın muciti olan Michael S. Hart olarak karşımıza çıkıyor.
Project Gutenberg’e kitap ve diğer kültürel eserler yönünde gönüllü olarak katkıda bulunmak mümkün. Burada yayınlanan kitaplara ücretsiz olarak herkes erişim sağlayabiliyor. Bu nedenle de dünyaya mal olmuş, klasik olarak kabul edilen çok sayıda edebi eseri Project Gutenberg’te bulabilirsiniz.
Günümüzde 60 bin civarında e-kitabın yayınlandığı bu çevrimiçi kütüphanede telif hakkı bitmiş olan tüm kitapları kolayca bulabilirsiniz.
Project Gutenberg’te yayınlanan e-kitaplar genellikle düz metin halinde okuyucunun karşısına çıkıyor. Düz metin formatına ek olarak pdf, html, mobil ve plucker gibi diğer formatları da görebilmek mümkün.
Project Gutenberg üzerinde yayılanan eserlerin büyük çoğunluğunun İngilizce dilde olduğunu söyleyebiliriz. Buna ek olarak bazı yerel dillerin de son yıllarda eklendiği görülüyor.
Distributed Proofreaders adlı topluluk ile de yakın ilişkiler içerisinde bulunan Project Gutenberg’e erişerek e-kitap arşivine mutlaka göz atmanızı tavsiye ediyoruz.
Project Gutenberg’İn web sitesi ise şu şekilde: https://www.gutenberg.org
11) New York Kütüphanesi Dijital Koleksiyonları
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en zengin çevrimiçi içeriğe sahip olan kütüphanelerden biri olarak New York Devlet Kütüphanesi karşımıza çıkıyor.
Bu kütüphanenin web sitesinde ise 800 bin civarında belge insanların kullanımına sunuluyor. Bu çevrimiçi kütüphaneye girerek resim, video, e-kitap ve dergi gibi çeşitli kaynakları bulabilirsiniz.
New York Kütüphanesi Dijital Koleksiyonlarına ulaşabilmek için https://digitalcollections.nypl.org adlı web sitesine girmeniz gerekiyor.
12) Uluslararası Dijital Çocuk Kütüphanesi
Çocukların dünyanın neresinde yaşıyorsa yaşasın kolayca kendi yaş grubuna ait kitaplara erişebilmesini sağlayan bu kütüphane oldukça popüler.
5 bin adet civarında çocuk kitabını bu platformda bulabilmek mümkün.
Farklı dillerdeki çocuk yayınlarına erişebilmek için http://en.childrenslibrary.org adlı web sitesini kullanmanız gerekiyor.
13) Doğu Kütüphaneleri (Bibliotheques d’Orient)
Bu çevrimiçi kütüphanenin esas kuruluş amacının Orta Doğu’ya ilişkin kültürel, tarihi ve coğrafi belgelerin kolayca erişilebilecek şekilde tek bir platformda toplanması olduğu biliniyor.
Doğu Kütüphaneleri’nin kuruluşuna Fransa Milli Kütüphanesi öncülük etmiş. Fransa’ya ek olarak Mısır, Lübnan, Türkiye ve Filistin’den de çeşitli kütüphanelerin destek sağladığı biliniyor.
Bu açık kütüphanede 10 bin adet kadar belgeye ücret ödemeden erişim sağlanabiliyor.
Özellikle Türkiye ve Osmanlı tarihine ilişkin birbirinden kıymetli belgeye Doğu Kütüphaneleri üzerinden ulaşabilirsiniz.
Doğu Kütüphanelerine erişebilmek için http://heritage.bnf.fr/bibliothequesorient/en adlı web sitesini kullanabilirsiniz.
