Chernobyl, Ukrayna’da bulunan ve 26 Nisan 1986 tarihinde nükleer facianın meydana geldiği yerdir. Dünya tarihinde ortaya çıkan en büyük nükleer kazalardan biri olan Çernobil, çevrede önemli ölçüde bir hasar meydana getirmiştir. Etkileri hala devam eden felakette bölgede radyasyon seviyesi yüksektir.

Büyük miktarda radyoaktif madde salınımına sebep olan facia sonucunda hasar ve kayıplar büyüktür. Milyonlarca insanı etkileyen ve hala kayıp sayısının tam olarak bilinemediği Çernobil Vakası ile ilgili merak ettiğiniz tüm soruların yanıtlarını bir araya getirdik.

Dünyanın En Büyük Nükleer Felaketi: Çernobil

Sovyetler Birliği’ne bağlı Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde bulunan Pripyat şehrinde 1986 yılında önemli bir felaket yaşandı.

Santralin 4 numaralı reaktöründe meydana gelen kazanın sebebi bir mühendisin yaptığı deneyin sonucunda ortaya çıkmıştır. Mühendisin elektrik denemesi için reaktörün acil soğutucu sistemlerini iptal etmesi ve teknisyenlerin akşam üzerine doğru reaktörün gücünü minimuma indirmesi bir facianın başlangıcı olmuştur.

Deneyin amacı; nükleer reaktörün çalışmayı durduğu zaman buhar türbinlerinin ne kadar süre daha çalışacağını tespit etmek ve bunun sonucunda ne kadar süre acil güvenlik sistemlerine güç aktarılacağını öğrenmektir. Ancak çalışanların RBMK tipi grafit gaz reaktörünün istikrarsızlık kazanacağından haberleri yoktu. 25 Nisan 1986 tarihinde santral çalışanları çözüm olarak reaktörün gücünü yarıya düşürerek sınırlandırır. Güvenlik sisteminin devre dışı bırakılması da ayrı bir sorun olarak ortaya çıkmıştır.

26 Nisan 1986’da saat 01:00’i biraz geçe çalışanlar deneyin son hazırlıklarını tamamlamak için ek su pompalarını çalıştırır. Ancak gücünün %7’si ile çalışan reaktörün buhar basıncının düşmesinden dolayı buharı ayırma tamburlarında su düzeyi olması gereken değerlerin oldukça altına iniş yapar. Deney sırasında kapatılan güvenlik sistemi de facianın oluşmasına da sebep olur. Çünkü kritik seviye için çalması gereken sistemler deneyden dolayı devre dışı bırakılmıştır.

Suyun düzeyini artırmak amacıyla buhar sistemine daha fazla miktarda su aktarılır ve 01:23’te deneyin başlatılması için koşulların oluştuğuna karar verilir. Kalan diğer acil güvenlik sinyallerinin de bağlantısının kesilmesinden sonra tribünlere giden buhar akışı durdurulur ve dolaşım pompaları ile rektörün soğutma sistemi yavaşlamaya başlar.

Deneyden İki Dakika Sonra Gerçekleşen Çernobil Faciası

Yakıt kanallarından ani bir şekilde ısı yükselmesi sonucunda reaktörler tamamıyla denetimden çıkarak bir felakete sebep olur. Tehlikenin farkına varan teknisyenler reaktörün çalışmasını durdurmak üzere tüm denetim çubuklarını sisteme sokar. Aşırı ısınmanın sonucu reaktörlerde bir dakikadan daha az zaman içinde arka arkaya iki patlama meydana gelir.

Patlamanın ayrıntıları tam olarak bilinmese de daha sonrasında denetim dışı çekirdek tepkimesinin gerçekleştiği anlaşılır. %7’den %50’ye ani bir çıkış yapan reaktör kısa sürede patlama seviyesine gelmiştir. Yakıt parçalarının soğutma suyu ile karşılaşması sonucunda su bir anda buhara dönüşür. Aşırı buhar basıncı oluşması sonucunda reaktörün ve santral binasının tepesi havaya uçar.

Reaktördeki grafit ve zirkonyumun yüksek sıcaklıktaki buhar ile karşılaşması durumunda oluşan hidrojen yanar ve tüm santrali dakikalar içinde ateşler içinde bırakır. Tutuşma sonucu çıkan yangın atmosfere yükseldi ve tüm dünyada kalıcı tehlikeler bıraktı.

Chernobyl nükleer kazasından önce, 14.000 kişilik nüfusu ile dikkat çeken bölgede  yaşayan insanların kaza sonrasında büyük bir kısmının evlerinden ve arazilerinden taşınması gerekti. 

Ukrayna’nın kuzeyinde Kiev Oblast’ına bağlı Çernobil‘de 1986 yılında meydana gelen kazada, birçok insan hayatını kaybetti ve çok sayıda insan da radyasyon zehirlenmesinden dolayı sakat kaldı. Bugün hala Chernobyl çevresinde radyoaktif bir ortam bulunuyor ve bölge hala yüksek dozda radyasyon içeriyor.

Çernobil’in Türkiye’ye Etkisi

Pripyat şehrinin yakınlarında bulunan Çernobil Nükleer Santrali’nde yaşanan patlama sonucunda çevreye Hiroşima’ya atılan bombanın 50 katına eşit bir miktarda radyasyon yayılmıştır.

Patlamanın yaşanmasının ardından nükleer serpinti bulutu Türkiye dahil olmak üzere pek çok ülkeyi etkisi altına aldı. 26 Nisan 1986 yılında erken saatlerde meydana gelen kazanın atmosfere önemli bir miktarda fisyon ürünleri salındığı haberi 30 Nisan 1986 tarihinde tüm dünya tarafından öğrenilmiştir.

Kazadan kaynaklanan radyoaktif partiküller, kuzeybatı yönünde esen rüzgarlar ile İskandinavya’nın orta ve güney bölgelerine yönelmiştir. 3 Mayıs 1986’da ise kontamine hava kütlesi Avrupa’nın büyük bir bölümü başta olmak üzere; Yunanistan ve Bulgaristan üzerinden Trakya’yı da etkisi altına almıştır. İkinci bir salınım ile Çernobil’den doğuya sürüklenen hava kütlesi Kırım Yarımadası’nın üzerinden Karadeniz’e doğru geçerek Türkiye’nin kuzeydoğu kıyılarına ulaşmıştır.

Çernobil felaketi sonucu meydana gelen kaza esnasında ölen kişilerin sayısı yaklaşık 200 bin kişidir. Bu felaket doğrudan veya dolaylı olarak birçok ölüme sebep olmuştur. Ayrıca patlamanın etkisinden dolayı yüz binlerce sakat çocuk dünyaya gelmiş ve kanser vakalarının bu patlama sonucunda arttığı iddia edilmiştir. Felaketin olumsuz etkilerinin halen nesiller boyunca sürmesi beklenmektedir.

Çernobil’de 4 Nisan 2020 yılında başlayan ve iki hafta süren ancak kontrol altına alınabilen orman yangını, nükleer felaketin izlerinin günümüzde hala ne düzeyde risk oluşturduğu konusunu tekrar gündeme getirmiştir.

Çernobil Günümüzde Ne Durumda?

1986 yılında Çernobil Nükleer Santrali’nde meydana gelen patlamadan bu yana 4 bin km’lik bir alan terk edilmiş durumdadır. Çernobil, Belarus sınırına yakın alanlarla birlikte Ukrayna topraklarını kapsamaktadır.

Santralin yakınında yer alan Pripyat şehri ise bugün tamamen hayalet şehre dönüşmüştür. Radyoaktif kirliliğin yer aldığı bu bölgede yeni yapılaşma ve tarım faaliyetlerine izin verilmemektedir. Bu bölgeye 30 km mesafede polis kontrol noktaları bulunmaktadır.

Hayalet şehir olarak adlandırılan Pripyat’da neredeyse değerli eşya çalınmayan tek bir daire kalmamıştır. Çernobil Nükleer Santrali’nin işlev gösteren son reaktörü 15 Aralık 2000 tarihinde sonlandırılmıştır. Facianın yaşandığı reaktör enkazında radyoaktif sızıntıyı önlemek üzere 2016 yılında dev bir çelik kalkan kullanılmıştır.

Çernobil faciasının günümüzdeki olumsuz etkilerinden biri, Belarus ve Ukrayna sınırlarında yer alan 1 milyon hektarlık toprağın radyoaktif kirliliğe maruz kalmış olmasıdır. Nükleer yakıt ile radyoaktif madde kalıntılarının kontrol altında tutulması, günümüzdeki temel sorunlar arasındadır.

Çernobil’i Konu Alan Yapımlar

Üzerinden uzun yıllar geçse de etkisini hala sürdüren Çernobil faciası, pek çok farklı yapımla dönem dönem  gündem olmayı başarıyor. Bu yapımlardan biri olan Chernobyl dizisi, 2019 yılında yayınlandı ve tüm dünya tarafından ilgiyle karşılanan diziler arasında yer aldı.

Dizinin hem senaristi hem de yönetmeni olan Craig Mazin, dizide nükleer kazasının gerçek hikayesini etkileyici bir dille anlatmaya çalıştığını birçok defa dile getirdi. İnsan odaklı felaketler arasında listenin başında yer alan Çernobil, bu dizi ile hafızalarda bir kez daha hatırlanma imkanı bulmuştur.

Kazada yaşamını kaybeden 31 kişinin hayatını anlatan yapımda Avrupa, Rusya ve Türkiye’ye kadar yayılan radyasyonun etkileri de ön plana çıkıyor. Dizinin bu kadar çok beğenilmesinin sebebi gerçek bir olaya dayanmasının yanı sıra başarılı bir oyuncu kadrosu ile çekilmesi dersek yanılmış olmayız.

Çernobil’i işleyen popüler temalar arasında S.W.A.N. ve Chernobylite adlı video oyunları da yer alıyor. Polonyalı bir oyun şirketi tarafından tasarlanan bu oyun distopik ögeler barındırıyor.

S.W.A.N. (Sydrome Without A Name) oyunu FPS türünde bir bilim kurgudur. Oyun içinde puzzle, gizem ve korku ögelerine yer veriliyor. Oyunun kurgusu ise 26 Nisan 1986’dan hemen sonra üç yüz bin kişinin tahliyesinden sonra çok az kişinin bildiği bir enstitüde geçiyor. S.W.A.N. Enstitüsü olarak adlandırılan bu yer, tehlikeli anomalileri araştıran bir kurum olarak öne çıkıyor.